Viêm mũi xoang mạn là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu về viêm mũi xoang mạn

Viêm mũi xoang mạn là tình trạng viêm kéo dài của niêm mạc mũi và xoang, thường xuất hiện trên 12 tuần hoặc tái phát nhiều lần trong một năm. Bệnh lý này ảnh hưởng đến đường hô hấp trên, gây ra các triệu chứng như nghẹt mũi, chảy mũi, đau hoặc áp lực vùng mặt, giảm khả năng khứu giác và ho kéo dài, làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Viêm mũi xoang mạn không chỉ là vấn đề sức khỏe cá nhân mà còn là gánh nặng y tế xã hội do tỉ lệ mắc cao, chi phí điều trị và thời gian nghỉ học, nghỉ làm. Theo American Academy of Otolaryngology, viêm mũi xoang mạn là một trong những bệnh lý tai mũi họng phổ biến, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn cầu.

Bệnh lý này có thể liên quan đến nhiễm trùng kéo dài, viêm mũi dị ứng hoặc bất thường giải phẫu của mũi và xoang. Hiểu rõ về cơ chế bệnh sinh và các yếu tố nguy cơ là nền tảng để chẩn đoán chính xác và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, giảm nguy cơ biến chứng.

Nguyên nhân gây viêm mũi xoang mạn

Nguyên nhân viêm mũi xoang mạn rất đa dạng, bao gồm nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc virus, viêm mũi dị ứng, bất thường giải phẫu như vẹo vách ngăn hoặc polyp mũi, và các yếu tố môi trường như khói thuốc, bụi bẩn, ô nhiễm không khí. Các yếu tố này thường kết hợp với nhau, tạo điều kiện cho viêm kéo dài và khó điều trị.

Yếu tố cơ địa như miễn dịch kém, bệnh lý toàn thân (hen, tiểu đường) hoặc lịch sử viêm xoang cấp tính không được điều trị đầy đủ cũng là nguyên nhân quan trọng. Sự tương tác giữa vi sinh vật cư trú trong mũi xoang và phản ứng miễn dịch của cơ thể góp phần duy trì tình trạng viêm mạn tính.

• Nhiễm trùng tái phát hoặc kéo dài: vi khuẩn, virus, nấm.
• Viêm mũi dị ứng: theo mùa hoặc quanh năm.
• Khối u, polyp mũi hoặc bất thường giải phẫu: vẹo vách ngăn, hẹp lỗ xoang.
• Yếu tố môi trường: khói thuốc, bụi bẩn, ô nhiễm không khí, hóa chất hít vào.

Triệu chứng của viêm mũi xoang mạn

Người bệnh viêm mũi xoang mạn thường gặp các triệu chứng kéo dài như nghẹt mũi liên tục, chảy mũi mủ hoặc dịch nhầy trong, đau hoặc áp lực vùng mặt, đặc biệt tăng khi cúi đầu. Các triệu chứng khác bao gồm giảm khứu giác, ho về đêm, mệt mỏi và khó chịu, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

Triệu chứng có thể thay đổi theo mức độ viêm, loại vi sinh vật hoặc nguyên nhân dị ứng. Việc nhận biết sớm và đánh giá đúng các triệu chứng giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị hiệu quả, tránh biến chứng như viêm xoang cấp tính hoặc polyp mũi.

Triệu chứng	Đặc điểm
Nghẹt mũi	Kéo dài trên 12 tuần, có thể một hoặc cả hai bên
Chảy mũi	Dịch nhầy trong hoặc mủ, thường xuyên kéo dài
Đau/áp lực mặt	Vùng trán, má, quanh mắt; tăng khi cúi đầu hoặc nghiêng
Giảm khứu giác	Nhạy cảm với mùi hoặc mất mùi tạm thời
Ho	Ho kéo dài, thường nặng về đêm do dịch chảy xuống họng

Chẩn đoán viêm mũi xoang mạn

Chẩn đoán dựa trên tiền sử bệnh, khám lâm sàng, xét nghiệm hình ảnh và nội soi mũi. Tiền sử bệnh giúp đánh giá thời gian, tần suất và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, đồng thời phát hiện các yếu tố nguy cơ như dị ứng hoặc viêm xoang cấp tái phát.

Khám lâm sàng bao gồm quan sát niêm mạc mũi, polyp, dịch mủ và đánh giá các điểm đau mặt. Nội soi mũi cung cấp hình ảnh trực tiếp, hỗ trợ xác định vị trí viêm và mức độ tổn thương. Hình ảnh chụp CT xoang giúp đánh giá cấu trúc giải phẫu, mức độ tắc nghẽn và hướng dẫn điều trị, đặc biệt trong các trường hợp nặng hoặc phẫu thuật.

Theo American Academy of Otolaryngology, tiêu chí chẩn đoán bao gồm triệu chứng kéo dài trên 12 tuần, dịch nhầy hoặc mủ, hình ảnh viêm trên CT hoặc nội soi. Chẩn đoán sớm và chính xác giúp người bệnh được điều trị kịp thời, giảm nguy cơ biến chứng và cải thiện chất lượng sống.

Nguyên nhân chi tiết của viêm mũi xoang mạn

Ngoài các nguyên nhân chung, viêm mũi xoang mạn còn liên quan đến cơ chế sinh lý và miễn dịch phức tạp. Tình trạng viêm kéo dài do nhiễm trùng cấp tái phát nhiều lần, sự hiện diện của vi khuẩn kháng thuốc, hoặc vi sinh vật kháng sinh yếu tố môi trường. Dị ứng theo mùa hoặc quanh năm gây tăng nhạy cảm của niêm mạc mũi với chất gây dị ứng, dẫn đến viêm mạn tính.

Bất thường cấu trúc như vẹo vách ngăn, polyp mũi, hẹp lỗ xoang cũng là nguyên nhân quan trọng, gây cản trở dẫn lưu dịch xoang, tạo môi trường thuận lợi cho viêm kéo dài. Các yếu tố nguy cơ khác bao gồm hút thuốc, ô nhiễm không khí, viêm răng miệng, trào ngược dạ dày thực quản và rối loạn miễn dịch.

Điều trị viêm mũi xoang mạn

Điều trị viêm mũi xoang mạn bao gồm phương pháp nội khoa và ngoại khoa, tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ bệnh. Nội khoa gồm sử dụng thuốc kháng sinh khi có nhiễm trùng, corticosteroid xịt mũi để giảm viêm, thuốc kháng histamine đối với trường hợp dị ứng, rửa mũi bằng dung dịch muối sinh lý và cải thiện thông khí xoang.

Ngoại khoa áp dụng khi điều trị nội khoa không hiệu quả, đặc biệt trong các trường hợp polyp mũi, hẹp lỗ xoang hoặc biến chứng nghiêm trọng. Phẫu thuật nội soi xoang giúp mở lỗ dẫn lưu, loại bỏ polyp, cải thiện lưu thông dịch và giảm viêm mạn tính.

Phương pháp	Ứng dụng	Lưu ý
Nội khoa	Thuốc xịt corticosteroid, kháng sinh, rửa mũi, kháng histamine	Tuân thủ đúng liều, thời gian điều trị, theo dõi tác dụng phụ
Ngoại khoa	Phẫu thuật nội soi xoang, loại bỏ polyp, mở lỗ dẫn lưu	Chỉ định khi thất bại điều trị nội khoa, bác sĩ chuyên khoa thực hiện

Biến chứng của viêm mũi xoang mạn

Nếu không được điều trị kịp thời, viêm mũi xoang mạn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm màng não, áp xe não, viêm mô quanh mắt hoặc viêm xương hàm. Ngoài ra, tình trạng viêm kéo dài ảnh hưởng đến giấc ngủ, chức năng hô hấp, sức khỏe tâm thần và chất lượng sống.

Người bệnh cần được theo dõi sát sao các dấu hiệu cảnh báo biến chứng, như đau dữ dội vùng mặt, sốt cao, sưng mắt, mờ mắt hoặc co giật, để can thiệp y tế kịp thời và tránh hậu quả nghiêm trọng.

Phòng ngừa viêm mũi xoang mạn

Phòng ngừa tập trung vào kiểm soát các yếu tố nguy cơ, duy trì vệ sinh mũi, tránh khói thuốc và ô nhiễm, kiểm soát dị ứng và điều trị kịp thời các nhiễm trùng mũi xoang cấp. Sử dụng rửa mũi bằng nước muối sinh lý, giữ ẩm đường hô hấp và tiêm phòng cúm hoặc vắc-xin liên quan có thể giảm nguy cơ viêm mạn.

Các biện pháp giáo dục bệnh nhân về nhận biết triệu chứng, tuân thủ điều trị và tái khám định kỳ cũng quan trọng trong dự phòng viêm mũi xoang mạn và ngăn ngừa tái phát.

Xu hướng nghiên cứu và quản lý bệnh mạn tính

Nghiên cứu hiện nay tập trung vào cơ chế vi sinh vật, viêm dị ứng, miễn dịch học và gen liên quan đến viêm mũi xoang mạn. Các phương pháp mới như thuốc sinh học (biologics) nhắm vào các cytokine viêm, điều trị cá thể hóa theo kiểu phân tử, và phẫu thuật ít xâm lấn đang được phát triển để nâng cao hiệu quả điều trị.

Ứng dụng dữ liệu lớn và mô hình dự đoán tái phát giúp quản lý bệnh mạn tính tốt hơn, giảm biến chứng và cải thiện chất lượng sống. Xu hướng tương lai hướng đến liệu pháp cá thể hóa kết hợp kiểm soát yếu tố môi trường và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Tài liệu tham khảo

1. American Academy of Otolaryngology - Chronic Sinusitis
2. American Academy of Otolaryngology - Diagnosis and Treatment of Chronic Sinusitis
3. Fokkens, W. J., Lund, V. J., Mullol, J., et al. (2020). European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2020. Rhinology Supplement, 54(S29), 1–464.
4. Rosenfeld, R. M., Piccirillo, J. F., Chandrasekhar, S. S., et al. (2015). Clinical practice guideline (update): Adult sinusitis. Otolaryngology–Head and Neck Surgery, 152(2_suppl), S1–S39.
5. Stammberger, H., & Posawetz, W. (1990). Functional endoscopic sinus surgery. Concept, indications, and results of the Messerklinger technique. European Archives of Oto-Rhino-Laryngology, 247(2), 63–76.